Krztusiec (koklusz, pertussis) jest chorobą zakaźną, którą powoduje Gram-ujemna bakteria - pałeczka Bordetella pertussis. Zakażeniu przez pałeczkę krztuśca można zapobiegać poprzez szczepienia ochronne. Krztusiec występuje na całym świecie. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że na świecie rocznie dochodzi do 13–15 mln zachorowań na krztusiec, które prowadzą do 200–300 tys. zgonów . W ostatnich latach notuje się zwiększoną zachorowalność na krztusiec. Wynika to między innymi z zanikania odporności poszczepiennej, która utrzymuje się 6-14 lat, systematycznego zmniejszania się odsetka osób zaszczepionych oraz utrzymywania się pałeczki Bordetella perstussis w populacji. Obserwuje się również pojawienie się nowych szczepów B. pertussis, które różnią się antygenami od antygenów występujących w szczepionkach.

Krztusiec występuje wyłącznie u ludzi. Zakażeniu może ulec każdy człowiek niezależnie od wieku, choć najczęściej zakażenie dotyczy dzieci. Również wśród małych dzieci krztusiec przebiega w sposób najcięższy, często zagrażający życiu. W ostatnim czasie coraz częściej na krztusiec zapada młodzież i osoby dorosłe. Jednak najcięższy przebieg choroby z powikłaniami obserwuje się wśród noworodków i małych niemowląt. Dorośli są jednak najczęściej źródłem zakażenia B. pertussis dla najmłodszych niemowląt, które są nieszczepione lub nie w pełni zaszczepione.

Etiopatogeneza

Czynnikiem etiologicznym krztuśca jest Gram-ujemna pałeczka B. pertussis, która wytwarza toksynę krztuścową . Krztuścem można zarazić się wyłącznie od człowieka, który może chorować na pełnoobjawową postać krztuśca lub postać łagodną ze skąpymi, mało charakterystycznymi objawami. W przypadku krztuśca nie występuje przewlekłe nosicielstwo, stąd zarażamy się zawsze od aktualnie chorującego człowieka. Do zakażenia dochodzi głównie drogą kropelkową, przez aspirację rozpylonej podczas kaszlu wydzieliny z dróg oddechowych osoby chorej. Znacznie rzadziej można można zakazić się za pośrednictwem przedmiotów, które są skażone wydzieliną dróg oddechowych (droga kontaktowa). Ta droga zakażenia dlatego jest znacznie rzadsza ponieważ w środowisku pozaustrojowym B. pertussis szybko ginie.

Okres wylęgania krztuśca najczęściej wynosi 7–14 dni (możliwy 5-21 dni). Osoba chora na krztusiec zaczyna zarażać już pod koniec okresu wylęgania, a więc jeszcze w okresie bezobjawowym. Możliwość zakażenia dla osób z otoczenia jest bardzo wysoka, szacuje się, że po kontakcie z osobą chorą zachoruje nawet 80–90% osób nieuodpornionych. Największe ryzyko zakażenia występuje w pierwszych 3 tygodniach choroby. Chorzy leczeni antybiotykiem zakażają do 5. dnia stosowania skutecznej antybiotykoterapii . Na krztusiec można chorować nawet kilka razy w życiu. Szczepienia, które zdecydowanie zmniejszyły liczbę powikłań i śmiertelność wśród małych dzieci z powodu krztuśca, ani przebycie krztuśca, nie chronią przed powtórną infekcją. Odporność na zakażenie pałeczką B. pertussis utrzymuje się przez ok. 5–10 lat po szczepieniu ochronnym oraz 7–20 lat po przebyciu naturalnego zakażenia.

Obraz kliniczny

Typowy przebieg krztuśca obejmuje 3 fazy (stadium nieżytowe, stadium napadowe i stadium zdrowienia) i występuje u osób nieszczepionych i z zaburzeniami odporności. W fazie nieżytowej występują nieswoiste objawy, takie jak umiarkowana gorączka, nieżyt nosa, kichanie. W tym nieswoistym okresie przypominającym infekcję wirusową górnych dróg oddechowych, chory człowiek jest najbardziej zakaźny. W noworodków i małych, dotychczas nieszczepionych niemowląt, mogą wystąpić drgawki i bezdechy. Faza nieżytowa krztuśca trwa 1-2 tygodni. Po etapie nieżytowym pojawia się etap napadowy trwający od 3 do 6 tygodnia choroby. W tym czasie pojawia się napadowy suchy kaszel, występujący najczęściej w nocy. Po napadzie kaszlu często pojawia się utrudniony wdech z tzw. "pianiem". Napadowi kaszli może towarzyszyć ślinienie się, sinica, łzawienie. Napad kaszlu może skończyć się wymiotami. Po napadzie mogą pojawić się wylewy dospojówkowe, wybroczyny na twarzy a nawet drgawki spowodowane niedotlenieniem w czasie napadu kaszlu. Ostatnie stadium w klasycznym przebiegu krztuśca to stadium zdrowienia, w którym napady kaszlu stają się coraz rzadsze, mogą jednak trwać nawet do 2 lat. Napady kaszlu mogą pojawić się po zadziałaniu czynnika drażniącego czy w czasie przeziębień. W stadium zdrowienia pacjent już nie zakaża.

Do powikłań klasycznego krztuśca należą wtórne zakażenia dróg oddechowych pod postacią bakteryjnego zakażenia dróg oddechowych. Może też dojść do zaostrzenia przebiegu astmy. Do innych powikłań krztuśca należą:

utrata masy ciała
przewlekłe zmęczenie
bóle głowy
zaburzenia snu
odma opłucnowa w przebiegu napadu kaszlu
złamania żeber
a nawet krwawienia wewnątrzczaszkowe

Przebieg atypowy krztuśca występuje u osób dorosłych i zaszczepionych dzieci. Okres wylęgania to 10-14 dni a nawet dłużej. Występują napady kaszlu ale bez "piania" i wymiotów. Przebieg napadów jest łagodniejszy niż w postaci klasycznej. Kaszel może utrzymywać się dłużej niż 21 dni.

Napady kaszlu, nawet jeśli ustąpią, mogą nawracać w czasie infekcji dróg oddechowych lub gdy wystąpią czynniki drażniące (zmiana temperatury otoczenia, wilgotności powietrza). Objawy postaci atypowej mogą być mylące. Zwykle u pacjentów z atypową postacią krztuśca w pierwszej kolejności podejrzewa się alergię, nadreaktywność oskrzeli, zaostrzenie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) lub kaszel związany z paleniem tytoniu. Krztusiec w postaci atypowej jest często zbyt późno wykrywany. Dzieje się tak z powodu skąpych i bardzo niespecyficznych objawów, które przypominają przeziębienie. Tymczasem u pacjenta należy zawsze podejrzewać krztusiec, gdy kaszel utrzymuje się ponad 7 dni i ma charakter napadowy. Im dłużej trwa kaszel, tym większe prawdopodobieństwo, że jego przyczyną jest krztusiec. Objawem zakażenia pałeczką B. pertussis u dorosłych może być jedynie niecharakterystyczny, suchy, przewlekły kaszel, nasilający się w nocy. Średni czas trwania objawów chorobowych u dorosłych wynosi 7–8 tygodni, a nawet do 26 tygodni. Ponowne zachorowanie lub zachorowanie po szczepieniu mają lżejszy przebieg i nietypowy obraz kliniczny – dominuje wówczas przewlekły, niecharakterystyczny kaszel.

Zapobieganie krztuścowi

Podstawową metodą profilaktyki krztuśca są szczepienia ochronne.

Rozpoznanie krztuśca

Krztusiec rozpoznaje się poprzez wykazanie materiału genetycznego krztuśca w wymazie pobranym głęboko z nosogardzieli oraz badania serologiczne.

Leczenie krztuśca

Krztusiec leczy się antybiotykami z grupy makrolidów. Optymalny czas rozpoczęcia antybiotykoterapii to faza nieżytowa, jeszcze przed rozpoczęciem napadowego kaszlu. Czas leczenia klarytromycyną to 7 dni, azytromycyną 5 dni, erytromycyną 14 dni. U noworodków rekomenduje się azytromycynę.W przypadku nietolerancji antybiotyków z grupy makrolidów stosuje się trimetoprim-sulfametoksazol przez 14 dni.

Piśmiennictwo

1. WHO. Statistics on Pertussis. https://www.who.int/immunization/monitoring_surveillance/burden/vpd/surveillance_type/passive/pertussis/en/

2. Rozpoznawanie i leczenie krztuśca oraz zapobieganie jego rozwojowi.dr hab. n. med. Katarzyna Sikorska. Medycyna po Dyplomie 2020-02

3. Fry NK, Litt D, Markey K, et al. External quality assessment for the detection of Bordetella pertussis by PCR, 2018. On behalf of EUPert-LabNet network. European Centre for Disease Prevention and Control, 2019.

4. Rumik A, Paradowska-Stankiewicz I, Rudowska J i wsp. Krztusiec w Polsce w 2017 roku. Przegl Epdiemiol 2019;73(3):289-954.

5. Zycinska K, Cieplak M, Chmielewska M, et al. Whooping Cough in Adults: A Series of Severe Cases. Adv Exp Med Biol 2017;955:47-50

14 sierpnia 2024

Krztusiec - czy wciąż jest groźny

Kontakt

Lekarz pediatra neonatolog

Wizyty domowe Lublin i okolice
Wizyty domowe w zależności od dyspozycji
godz: 9-18
tel: +48 505 129 655
e-mail: marzena.8921285@gmail.com

Teleporady ( cała Polska )
Poniedziałek - Niedziela
godz: 9-23
tel: +48 505 129 655

W razie braku odbioru telefonu proszę o sms z prośbą o wizytę domową lub teleporadę.

Specjalizacje